İnsanlar genellikle bağımlılığı bir irade meselesi olarak görmektedir. Bundan dolayı bağımlılık nedir sorusuna cevap vermek bir zorunluluk haline gelmektedir. Bağımlılık hastalığı, çoğu psikolojik rahatsızlık gibi yaşayan kişi tarafından dahi tam olarak bilinmemektedir. Bu iş kolunda çalışan birisi olarak bu durum, tecrübe ile sahiptir.
Bağımlılık Nedir?
Karmaşık bir terim olan bağımlılık; bir beyin hastalığına bağlı olarak, bütün olumsuz sonuçlarına rağmen dürtüsel bir şekilde madde kullanımıdır. Bağımlı kişiler, hayatlarını kaybedecek noktaya gelene kadar alkol ya da madde kullanmaya karşı aşırı artmış bir odak vardır. Bağımlı kişiler, kullandıkları maddenin hayati tehlikelerini bilmelerine rağmen kullanıma devam ederler. Fakat, günümüzde bağımlılığa sahip bireyleri tekrar toplumun sağlıklı ve üretken elemanları haline getirebilecek tedavi yöntemleri bulunmaktadır.
Bağımlılık hastalığına sahip kişilerin düşünceleri, davranışları ve bedensel fonksiyonlarında birtakım bozukluklara sahiptirler. Beynin organik yapısındaki değişimler bağımlılık hastalığına sahip kişilerin maddeye karşı yoğun aşermeleri olmasına ve madde kullanımını kendi kendilerine durduramamalarına sebep olmaktadır. Beyin görüntüleme çalışmalarını gösterdiği üzere, bağımlılık hastası bireylerde beynin yargılama, karar verme, öğrenme, hafıza ve davranış kontrol bölümlerinde değişiklikler olmaktadır.
Bağımlılığın Belirtileri
Maddeler, beynin yürütücü fonksiyonlarda zararlı değişikliklere sebep olmaktadır. Bu değişiklikler, maddenin ani etkileri (intoksikasyon) sonrasında da devam edebilir. İntoksikasyon; maddeye bağlı yoğun haz, rahatlama, sakinleşme hissi olarak tanımlanmaktadır. İntoksikasyon belirtileri kullanılan her maddeye göre farklılık gösterir.
Zamanla beraber bağımlılık hastalığına sahip kişiler tolerans, maddenin etkilerini hissetmek için daha fazla kullanma ihtiyacı, geliştirirler. Bağımlılık hastalığına sahip kişiler zaman zaman hastalıklarının farkında olabilirler ancak isteseler bile kullanımı sonlandırmayı başaramayabilirler. Bağımlılık hastalığının belirtileri dört ana gruba ayrılmıştır:
- Bozulmuş kontrol mekanizması: yoğun bir aşerme ya da güçlü bir kullanma dürtüsü; istenen ama başarısızlıkla sonuçlanan bırakma / kontrol etme çabaları.
- Sosyal problemler: bağımlılık hastalığı kişilerin okul, iş gibi alanlarda işlerini halletmelerini engeller; ev, iş, sosyal, okul işleri bağımlılıktan dolayı bırakılır.
- Riskli kullanım: bağımlılığın riskli durumlarda devam ettirilmesi; bilinen sorunlara rağmen kullanımın devamı.
- Madde etkileri: tolerans gelişimi (etkileri hissetmek için daha yüksek miktar kullanmak); yoksunluk belirtileri (her madde için farklıdır).
Bağımlılığın Tedavisi Nasıldır?
Tedavideki ilk adım problemi fark etmektir. Kişi, probleminin farkında olmadığında ya da problemini reddettiğinde tedavi süreci sekteye uğrayabilir. Bağımlılık hakkında bilgi sahibi olmamaları, kontrolde olduklarını zannetmeleri süreci yavaşlatabilir. Bağımlılık tedavisi kişinin kendi başına başarabileceği bir durum olmadığı için gerekli ilaç, psikoterapi ve bakım desteğini profesyonelce alabileceği kurumlar önerilmektedir.
Bağımlılık, yaşayan kişinin yapmak istemediği şeyleri yaptığı davranış modelinin açık bir örneğidir. Bağımlılık yapan davranışların üstesinden gelmeye çalışan insanlar genellikle bu davranışları değiştirmek istediklerini söylerken; alkol, uyuşturucu veya kendilerine sorunlara neden olan diğer zorlayıcı davranışlardan çıkmak istemelerine karşın, bunu yapmanın son derece zor olduğunu düşünürler. Bilişsel davranışçı terapi yaklaşımına göre, alkol içme, uyuşturucu kullanımı, kumar oynama, kompulsif alışveriş, video oyunu bağımlılığı, gıda bağımlılığı ve diğer zararlı aşırı davranış türleri gibi bağımlılık yapan davranışlar, yanlış düşüncelerin ve takip eden olumsuz duyguların sonucudur.
Bağımlılık Tedavisinde Bilişsel Davranışçı Terapi
Bilişsel davranışçı terapi, bağımlılığı insanların düşünce ve duygularının nasıl etkileşimde bulunduğunu netleştirerek açıklar. Psikologlar, çoğumuzun gerçek dışı, gerçekçi olmayan veya yaşanması imkansız olan inançlara dayanan düşüncelere sahip olduğumuzu ve bu düşüncelerin kaygı, depresyon ve bağımlılık gibi koşulları besleyen olumsuz duygulara neden olduğunu fark etti. Düşüncelerimizi ve ilişkili duygularımızı sistematik olarak kaydederek, bu düşünceleri ve duyguları tetikleyen olaylar ve bunun sonucunda gerçekleştirdiğimiz davranış ile davranışlarımızı değiştirme çabalarımızı sabote eden otomatik düşünce süreçlerini değiştirmeye başlayabiliriz.
Tekrar tekrar deneyimlediğimiz düşünce ve duygu kalıplarına bakarak, olumsuz düşüncelere ve sonuçta ortaya çıkan zararlı davranış döngülerine otomatik olarak yol açmayan durumlara bilinçli olarak daha gerçekçi şekillerde bakarak bu düşünceleri değiştirmeye başlayabiliriz. Kendimizi daha sağlıklı davranışlar için ödüllendirerek, bu zararlı davranışları zamanla değiştiririz, daha sağlıklı davranışlar daha olumlu duygularla ilişkilendirilir ve daha otomatik hale gelir.
Bağımlılık, günümüzde gittikçe sıklaşan ve çeşitlenen bir psikolojik bozukluktur. Yakın zamanda bağımlılık çatısı altına “internet – teknoloji bağımlılığı” gibi çağa uygun türevler gireceği düşünülmektedir. Bağımlılık, tıpkı diğer psikolojik rahatsızlıklar gibi, yardım almadan iyileşmesi/kurtulması zor bir rahatsızlıktır. Ters giden bir şeyler farkettiğinizde, yardım arayışına girmenizi tavsiye ederim. Bağımlılık nedir sorusuna yanıt vermeye çalıştığım yazımdan umarım yarar sağlarsınız.
Kaynaklar:
